Jednym z podstawowych terminów nowoczesnej logopedii jest zaburzona zdolność komunikacyjna: w angielskiej terminologii communicative disability, w niemieckiej terminologii gestörte Kommunikationsfähigkeit; Störung von Kommunikationsfähigkeit. Jeżeli chcemy się zajmować ZZK, należy najpierw, przynajmniej krótko, określić samą zdolność komunikacji, czyli zdolność człowieka do świadomego i według odpowiednich norm ortofonicznych używania języka jako systemu znaków i symboli w całej jego kompleksowości oraz we wszystkich jego formach, w celu realizowania określonego zamierzenia komunikacyjnego.
Czym jest zdolność komunikacyjna?
Obejmuje wszystkie sposoby komunikowania (np.: mówiony, graficzny, niewerbalny. Zdolność komunikacji człowieka (tak jak człowiek sam) jest punktem przecięcia trzech wzajemnie się w niej przeplatających wymiarów: biologicznego, psychicznego i społecznego, a więc stanowi bio-psycho-społeczną jedność. Ten punkt przecięcia jest u każdego człowieka indywidualnie zróżnicowany, a specyficzna zdolność komunikacji jest charakterystyczna dla jednostki, podobnie jak sposób chodzenia. Określenie „normalnej” zdolności komunikacji może być czasem trudne. Kategoria „normalności” jest bowiem przy ocenie komunikacji i jej odchyleń o wiele szersza, a jej granice są często bardziej niejasne niż granice norm w innych dziedzinach.
Jak ocenić zdolność komunikacyjną dziecka?
- Kryterium rozwojowe: czy przejawy zdolności komunikacji odpowiadają normom rozwojowym, czy nie? Na przykład: czy zakres zasobu słownego dziecka jest odpowiedni do normy rozwojowej dla danego wieku?
- Kryterium fizjologiczne: czy można uważać sposób mówienia za fizjologicznie prawidłowy, czy nie? Na przykład: czy nosowość jest według kryterium dźwięku mowy prawidłowa, czy odmienna od normy?
- Kryterium terapeutyczne: czy w danym przypadku pożądana jest interwencja logopedyczna, czy nie? Na przykład: czy konieczne jest, aby człowiek z pewnym odchyleniem artykulacji poddał się terapii logopedycznej, czy nie?
- Kryterium lingwistyczne: czy dane mówienie odpowiada normom kodyfikowanym dla danego języka, czy nie? Na przykład: czy określone mówienie jest gramatycznie prawidłowe?
- Kryterium zamierzenia komunikacyjnego: czy człowiek potrafi zrealizować swoje zamierzenie komunikacyjne i można jego zamierzenie komunikacyjne zrozumieć bez pewnych momentów zakłócających? Na przykład: czy potrafimy bez przeszkód dekodować zamierzenie komunikacyjne człowieka, który ma ciężką wadę wymowy, i czy on sam potrafi swoje zamierzenie komunikacyjne prezentować bez przeszkód?
Polecamy: Mowa dziecka z zespołem Downa
W najcięższych przypadkach ZZK wcale nie potrafimy dekodować, interpretować zamierzenia komunikacyjnego, ponieważ wcale go nie rozumiemy; innym razem człowiek z ZZK nawet nie próbuje zrealizować swojego pierwotnego zamierzenia komunikacyjnego, na przykład boi się ośmieszenia itp.
Rodzaje zaburzeń zdolności komunikacyjnej
Rozróżniamy kilka podstawowych rodzajów ZZK, które występują w ramach międzynarodowej klasyfikacji chorób i dzielą się na konkretne diagnozy:
- bezmowność rozwojowa – zaburzony rozwój mowy;
- nabyta bezmowność organiczna – afazja;
- nabyta bezmowność psychogenna – mutyzm, mutyzm selektywny;
- zaburzenie dźwięku mowy – mamrotanie;
- zaburzenie płynności mowy – jąkanie, niewyraźna mowa;
- zaburzenia artykułowania mowy – dyslalia, dyzartria;
- zaburzenia głosu – dysfonia, afonia;
- kombinowane wady i zaburzenia mowy – równoczesne występowanie kilku rodzajów zaburzonej zdolności komunikacyjnej;
- symptomatologiczne zaburzenia mowy: ZZK przy innych, dominujących upośledzeniach, chorobach, zaburzeniach, np. przy upośledzeniu słuchowym, dziecięcym porażeniu mózgowym;
- zaburzenie graficznej strony mowy: agrafia, aleksja, akalkulia, dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia.
Ważne jest, aby wiedzieć, że za ZZK nie uważamy:
- bezmowności fizjologicznej – jeżeli dziecko nie mówi przed ukończeniem 1. roku życia;
- dysfluencji rozwojowej – niepłynności wypowiedzi około 3. życia;
- dyslalii fizjologicznej – nieprawidłowej artykulacji niektórych głosek (bez poważnych odchyleń organicznych, zaburzeń słuchu itd.) przed ukończeniem około 5. roku życia;
- dysgramatyzmu fizjologicznego – lżejszych nieprawidłowości w płaszczyźnie morfologiczno-syntaktycznej w przybliżeniu do 4. roku życia;
- sytuacji, w której nadawca i odbiorca informacji nie używają takiego samego kodu – języka, lub kiedy staramy się komunikować w obcym języku i nie władamy nim doskonale;
- używania języka gestów (znaków) w komunikacji alternatywnej, np. przy komunikacji ludzi z upośledzeniem słuchowym.
Polecamy: Dziecko u logopedy - logopedyczne badanie przesiewowe
Fragment pochodzi z książki „Wprowadzenie do logopedii” autorstwa Grażyny Guni i Viktora Lechty (Wydawnictwo Impuls, 2011). Publikacja za zgodą wydawcy.
